Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasında Merkez Bankası Uzmanı olarak görev yapmaktadır.
Dünya Bankası İş Yapma Kolaylığı Anketi Nedir?
Dünya Bankasının ”İş Yapma Kolaylığı”-“Doing Business” (DB) anketi 190 ülkedeki iş yapma olanaklarının etkinliğini ve kalitesini ölçüyor. 2004 yılında başlayan anket, ülkelerle ilgili gelişmeleri değerlendirerek ülkeler arası bir sıralama yapıyor. Özellikle KOBİ’leri ilgilendiren 12 konuyu mercek altına alan anketin konuları, bu konularla ilgili reform sayıları ve bölgeleri Tablo 1’de yer alıyor.
Anket Nasıl Yapılıyor?
Anket, reel ve finans sektörü temsilcileri, kamu kuruluşları, hukuk büroları, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları gibi geniş bir yelpazede 100’den fazla kişiye uzmanlık alanları kapsamında uygulanıyor. Bu süreçte, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) ve Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi (TBB-RM) “krediye erişim” ile ilgili bölüme katkı sağlıyor.
Anketin Tarihsel Gelişimi
2004 yılında 5 konu başlığı ve 133 ülkeyi kapsayan anket 2020 yılında 12 konu başlığı ve 190 ülkeyi kapsayacak şekilde çok daha ayrıntılı bir rapor haline dönüştürüldü. Bu dönüşüm içinde kapsadığı zaman aralığı ve içeriği genişleyen raporda metodoloji değişikliği yapılarak ülkeler için sıralamanın yanı sıra ülke notu da eklendi. Daha uzmanlaşmış bu yöntem sayesinde Dünya Bankası ilerleme kaydeden ülkeler ve bölgeler hakkında çok daha fazla bilgi veren, olumsuzluklar yerine yapılan reformları ön plana çıkaran bir raporlama stratejisi benimsemeye başladı.
Ankette neler ön plana çıkıyor?
Bu raporlama stratejisi etrafında 2004 yılından itibaren dünya genelinde, günümüze kadar toplam 3794 reform gerçekleştirildiği görülüyor. En son yayınlanan 2020 yılı Raporu’na göre ise 115 ülkenin 10 farklı alanda 294 reform gerçekleştirdiği 2018/2019 yılları, en fazla reformun gerçekleştirildiği ikinci dönem1 olmuş.
2020 yılı Raporu’nda ön plana çıkan detaylar şu şekilde özetlenebilir: Girişimciler, düşük gelir grubundaki ülkelerde iş kurmak için kişi başına düşen milli gelirin %50’sini harcarken gelişmiş ülkelerdekiler söz konusu gelirin sadece %4,2’sini harcıyor. Bu harcamayla bağlantılı olarak “yeni bir iş kurmak” için listenin sonundaki 50 ülke, listenin başındaki ilk 20 ülkeye göre ortalama altı kat daha fazla zaman harcamakta. Diğer yandan “ticari uzlaşmazlıkların çözümü”nde gerekli sürenin aynı ülke grupları karşılaştırıldığında son sıradaki 50 ülkede ortalama 2,1 yılken, ilk 20’de yer alan ülkelerde 1,1 yıl olduğu görülüyor. Son olarak listede ilk 20’de yer alan ülkelerde yetişkin nüfusun ortalama %83’ü risk merkezi veya kredi bürosu kapsamındayken bu oran listenin sonundaki 50 ülkede %10’a kadar gerilemekte. Rapordaki bölgesel analize göre, 2018/2019 döneminde en fazla reform yapan bölge 46 reformla “Güney Asya” olmuş.
Aynı analize ülke bazında bakıldığında, Suudi Arabistan’ın sekiz alanda reform yaparak 62’inci sırada olmasına rağmen bir önceki seneye göre notunun 7,7 puan artış sağlamasının en iyi performans gösteren ülkeler arasında birinci sıraya yerleşmesinde etkili olduğu görülüyor. Buna ek olarak dünya sıralamasında 131’inci sırada yer alan Nijerya’nın bu sıralamada 10’uncu sırada yer bulduğu dikkat çekiyor (Tablo 2).
Türkiye’nin Gelişimi ve Dünyadaki Yeri Nasıl?
2010 yılı DB Raporu’nda 183 ülke arasında 60’ıncı sırada yer alan Türkiye, 189 üye ülkenin yer aldığı 2015 yılı DB Raporu’nda 55’inci sıraya yükseldi. 2019 yılına gelindiğinde ise Türkiye, bir önceki yıla göre 17 sıra birden atlayarak 190 ülke arasında 43’üncü sırada yer aldı; not artışı açısından en iyi performans gösteren ilk 10 ülkenin bulunduğu listede yer buldu. 2020 Raporu’nda ise Türkiye’nin bir önceki Rapor’da sergilediği olumlu performansın devam ettiği, sıralamada 10 basamak birden ilerleyerek 33’üncü sıraya yükseldiği görülüyor. (Grafik 1 ve Tablo 3).
Türkiye’nin son üç yılda iyileşme sağladığı alanlar Tablo 3’te özetlenmektedir.
2019 yılı Raporu’nda en fazla reformun yapıldığı belirtilen yedi alan şöyle sıralanmaktadır: Yeni bir iş kurma süresi/olanakları, inşaat sektöründe işe başlamak için izin süreleri, krediye erişim, vergi ödeme, sınır ötesi ticaret, sözleşmelerin yaptırımları ve uzlaşmazlıkların çözümü.
2020 Raporu’nda Türkiye’nin İyileşme Sağladığı İki Alanda Neler Yapıldı?
2020 yılı Raporu’nda iyileşme sağlanan iki alan şu şekilde değerlendirilebilir:
Gayrimenkullerin Kaydı: Gayrimenkul kaydına ilişkin harçlar azaltılarak tapu kaydı ücretleri düşürüldü. Diğer taraftan vergi tahakkukuna ilişkin işlem süresi hızlandırıldı.
Vergi Ödeme: Vergi ödemelerine ilişkin yapılan düzenlemeyle belirli sermaye yatırımlarının KDV’den muaf tutulması kolaylığı sağlandı.
Türkiye’nin iyileşme sağladığı alanlar ile birlikte performansı iki grafik çerçevesinde özetlenebilir:
10 konu başlığındaki ülke sıralamasını gösteren Grafik 2’ye göre Türkiye “azınlık yatırımcıları koruma”da dünyada 21’inci, “sözleşmelerin yaptırımları”nda 24’üncü ve “vergi ödemede” de 26’ıncı sırada yer almakta. İleride iyileştirilmesi kapsamında Türkiye’nin gündeme gelme potansiyeli taşıdığı alanlar ise 120’inci sırada yer aldığı “uzlaşmazlıkların çözümü” 77’inci sırada yer aldığı “yeni bir iş kurma süresi/olanakları” ve 53’üncü sırada olduğu “inşaat sektöründe işe başlamak için izin süreleri” alanları.
Ayrıca 2019 yılı ile 2020 yılı Raporları ülke sıralaması karşılaştırıldığında “vergi ödeme” alanının bir önceki yıla göre 54 sıra atlayarak gelişim açısından en fazla katkı sağlayan alan olduğu dikkat çekiyor. Aynı karşılaştırmada bunu sırasıyla, 19 ve 12 sıra yükselişle “elektriğe erişim” ve “gayrimenkullerin kaydı/izni” alanları izlemekte.
Türkiye’nin “İş Yapma Kolaylığı Endeksi”ndeki 10 alandaki notu Grafik 3’te gösteriliyor. Grafik 3, Tablo 3 ile birlikte değerlendirildiğinde Türkiye’nin ortalama notu 100 üzerinden 76,8 düzeyinde.
Ancak “İş Yapma Kolaylığı Endeksi”inde hiçbir ülkenin notu 100 değil. Şöyle ki: DB ülke sıralamasında birinci sırada bulunan Yeni Zelanda’nın ortalama notu 86,8. Alt alanlar incelendiğinde en yüksek notu 91,6 ile “sınır ötesi ticaret” alanında olan Türkiye bu alanda dünya sıralamasında sadece 44’üncü sıraya yerleşmekte. Aynı alanda notu 84,6 olan Yeni Zelanda ise dünya sıralamasında 63’üncü sırada bulunmakta. Alt alan sıralamasının en iyi olduğu bir başka örnek olan “azınlık yatırımcıları koruma” alanında Türkiye 21’inci sırada; Yeni Zelanda ise 3’üncü sırada yer alıyor. İkinci örnekte Türkiye ile Yeni Zelanda’nın notları sırasıyla 76 ve 86.
Sonuç olarak, Grafik 2 ve 3 birlikte değerlendirildiğinde Türkiye ve Yeni Zelanda ile ilgili verilen örnekler, yüksek notun tek başına gösterge niteliği taşımadığını net bir biçimde ortaya koyuyor. Başka bir ifadeyle tüm alanların ortalamasında dünyada birinci sırada yer alan Yeni Zelanda’nın bile bazı alanlarda düşük not alması söz konusu.
Değerlendirme
DB ülke sıralaması ülkelerin doğrudan yabancı yatırım ve finansmana erişimini etkileyen önemli bir faktör. 2019 yılı DB Raporu’nun ardından 2020 yılı Raporu da Türkiye’nin son iki yılda sırasıyla dünya sıralamasında 17 sıra ve ardından 10 sıra birden yükseldiğini göstermekte. Rapordaki değerlendirmeler, söz konusu yükselişte ülkemizin reform alanlarındaki sürecin hızlandırılmasının etkisi olduğunu açıkça öne çıkarmakta.
[1] 2019 Raporuna göre dünyada toplam 314 reform gerçekleştirilmiş olup en fazla reformun gerçekleştirildiği dönem olmuştur.
KAYNAKÇA:
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasında Merkez Bankası Uzmanı olarak görev yapmaktadır.